Grenzen vervagen, ervaringen condenseren

Alweer zo’n zondag in november, mooi helder, beetje zon, wel wat wind, maar geen regen of erger nog, sneeuw of hagel. En nu dan ook nog eens 16  graden.  Is het dan nou herfst, zomer, of wat voor seizoen eigenlijk ?

Na de openingsrituelen loop ik naar de werkschuur. Louise is er nog niet, zij komt zo meteen. Vanaf links op de Scheidijk komt een man, gevolgd door een vrouw en op een afstandje een man, duidelijk ouder en oud, langzamer lopend en met een stok. Met z’n drieën houden zij daarna halt bij de info-zuil.

Ik geef een openingszin. De oude man reageert meteen, de anderen kijken toe. De man vertelt, dat zijn vrouw hier twee en een halve maand geleden begraven is. “Jullie hebben mij mijn vrouw ontnomen”. Een grenzeloze opmerking. Dat heb ik nog nooit eerder van iemand gehoord.

Zijn vrouw was de 80 gepasseerd, en hij dus duidelijk ook. Dit hier was hun woongebied, hun geboortestreek, hun leefgebied. Al die tijd. De man vertelt in hoog tempo, van het ene onderwerp naar het andere, wel altijd over toen en hier en nu en over hem of hen.  Absoluut geen onzin of wartaal, allemaal persoonlijke en voor mij boeiende ervaringen. Af en toe krijg ik er een vraag tussen. Hij vertelt over de oorlog, dat hij de toenmalige eigenaar van Rustoord goed kende en dat hij er als 8-jarige jongen getuige van was geweest hoe  in 1945 veel mensen bij elkaar werden gedreven die volgens het volksoordeel fout waren geweest in de oorlog. Mannen, vrouwen, jong, oud, voornaam volk of nagenoeg naamloos en onbekend. Zij werden op transport gezet naar Reusel, naar de Karel 1 – sigarenfabriek, in afwachting van een verdere berechtiging, die eens zou volgen.

Maar nu hadden wij hem zijn vrouw ontnomen….

De Karel 1 – sigarenfabriek met zijn foute bevolking ken ik langs een andere weg. Wat zich daar toen afspeelde tart iedere beschrijving. Wreedheid en wetteloosheid, voor Reuselse begrippen zonder grenzen.

Reusel, voor en na de oorlog een slaperig dorp in de Kempen, ken ik ook. Het was het woon- en leefgebied uit mijn jeugd. Toen een plek waar het leven en de ontwikkeling ongeveer stil stond. Mensen werden er geboren, leefden en werkten er hard en overleden er soms zonder ooit het dorp uit geweest te zijn. Als in het plaatselijk advertentieblaadje, A-1 formaat en eenmaal gevouwen, ooit een hoekje leeg bleef, kon je daar een  gezegde  aantreffen als ‘Koop in den vreemde niet, wat eigen streek u biedt”. Daarbij werd dan vooral  aan Eindhoven gedacht.  Er liep een beperkte busdienst naar Eindhoven, maar gezien de andere zeden aldaar kon je daar beter toch niet zijn.

Nu moet ik denken aan Pierre van Beek, een journalist van het Nieuwsblad van het Zuiden, die veel reisde  – zo’n halve eeuw geleden – en daarover schreef in zijn krant. Hij trok ook onze Kempen door, waarschijnlijk per fiets of al wandelend. Veel van zijn verhalen kwam ik tegen op Cubra, een broedplaats van kulturele aktiviteiten op internet, die kortgeleden heeft opgehouden te bestaan. Zijn verslagen vond ik boeiend, hoewel ik nu niet meer begrijp waarom eigenlijk. Hij beschreef zijn ervaringen in termen van weggetjes en karresporen,  korenvelden ook met langs de rand klaprozen en korenbloemen. Ik ga toch meer voor mensen dan voor landschappen. Hij schreef over bossen en heidevelden.  En een zomerse zon, die de lucht deed trillen boven de akkers. Hij leek er geen mensen te ontmoeten, althans hij schreef er niet over. In 1970 schreef hij zomaar: “De Mierden moeten nog ontdekt worden”.

Het was een wereld, begrensd  en toch zonder grenzen, want de hele wereld, alles kortbij,  zag er  zo uit.

De wereld stond stil. Behalve als er echt iets gebeurde. Kermis bijvoorbeeld. De grote jaarlijkse ervaring van betekenis. Dan schudde het hele dorp. En bij rouw en trouw natuurlijk. Dan schudde jouw wereld.

Bij rouw … ja zeker. De dood was een aangrijpende ervaring, die je aangedaan werd. Door anderen, door  bovenaardse krachten. Waar je geen zeggenschap over had. Ook na 80 jaar niet. Buurtgenoten namen je geliefde mee, en brachten ze tot aan het graf. Helemaal onredelijk allemaal.

Grenzen vervaagden. Toen, maar evengoed nu nog.

De ervaringen condenseerden, werden heftig,  toen en ook nu nog.

Harrie van Eekert
281024